میناکاری یا میناسازی هنری است که سابقه‌ای در حدود پنج هزار سال دارد و از صنایع دستی محسوب می‌شود. امروزه این هنر بیشتر بر روی مس انجام می‌شود ولی می‌توان بر روی طلا و نقره نیز آن را به عمل آورد.
مینا از گذشته تا به امروز
مشکل بتوان گفت از چه زمانی هنر میناکاری در ایران رواج گرفته است زیرا از روزگاران پیش از عهد صفویه (سده دهم هجری) نمونه هایی از میناکاری در دست نیست و از دوران صفوی هم نمونه های قابل ملاحظه ای بر جای نمانده است. لاکن در دوران قاجار میناکاری به مقدار کم وجود داشته و اشیایی مانند سرقلیان و کوزه قلیان و کوزه و بادگیر قلیان را میناکاری می کرده اند. در دربار پادشاهان قاجار مخصوصاً ناصرالدین شاه که قلیان کشیدن از سرگرمی های او بوده قلیان های میناکاری شده وجود داشته است. همچنین در خانه های اشراف و بزرگان آن عصر نیز این قبیل اشیاء میناکاری شده موجود بوده است. اشیاء دیگری مانند کمربند ، آفتابه لگن ، انفیه دان ، گلابپاش ، گوشواره ، اشکدان و قوطی سیگار میناکاری شده نیز موجود است .
اصفهان را بدون اغراق می‌توان شهر هنرهای دستی و سنتی ایران نامید.هنرهای سنتی و صنایع دستی اصفهان از دیرباز شهرت جهانی داشته و محصولات آن به کشورهای جهان بویژه کشورهای اروپایی صادر می شده است.
میناکاری در دوره هخامنشیان
یکی از این نمونه‌های قدیمی، بازوبندی از طلا به همراه میناکاری‌های تزئین شده بر روی آن است که مربوط به دوران هخامنشیان می‌باشد. در حال حاضر این اثر باستانی در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن نگهداری می‌شود.
میناکاری در دوره سلجوقیان
اوج هنری این هنر در دوره سلجوقیان بوده که تهیه ظروف برنجی و میناکاری مرسومیت داشته است و این آثار به کشورهای همسایه نیز فرستاده می¬شده¬است. یکی از نمونه¬های ارزشمند این دوره «سینی آلب ارسلان» است که میناکاری بر روی نقره است و در موزه صنایع ظریفه بوستون نگهداری می¬شود. این اثر توسط استادی به نام «حسن الکاشانی» ساخته شده و نامش با خط کوفی بر روی آن حک شده است.
میناکاری در دوره ساسانیان
بشقاب¬های ساسانی که در ارمنستان کشف شده در موزه هنرهای اسلامی برلین و در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری می¬شوند، نمونه¬هایی از آثار باستانی میناکاری ایرانی می¬باشند. همچنین، در موزه آرمیتاژ سن پترزبورگ و موزه¬های انگلستان و فرانسه نیز آثار دیگری از میناکاری ایرانی موجود می¬باشد.
میناکاری در دوره اسلامی
در مورد سابقه ی هنر میناکاری در ایران لئوبرونستین و اروین مرگولیس Erwin Margulies یادآور شده اند که سابقه این هنر در ایران به زمان اشکانیان و ساسانیان می رسد؛ ولی استفاده از آن در آغاز اسلام، تا پیش از حکومت ایلخان مسلمان مغول، غازان خان (694 تا 703 هجری) روشن نیست. پادشاه در مدت کوتاهی به علم شیمی دست یافت و بر خلاف پیشینیان که مبالغ هنگفتی در راه پیدا کردن اکسیر صرف می کردند ترجیح داد که دانش و مساعی خود را صرف هنر میناکاری نماید.
میناکاری در دوره مغول و تیموری
در دوره مغول¬ها، هنر فلزکاری به دنبال آن میناکاری ایرانی دچار تغییرهایی گشت. سبک نوینی در میناکاری ایران بوجود آمد به طوریکه تصویرها و شکل¬هایی که مربوط به ظاهر و لباس درباریان ایرانی بود، جایگزین نگاره‌های عربی شد. همچنین، در دوره تیموری نیز ترصیع فلز به شرقی ترین صورت خودش رسید.
میناکاری در دوره صفوی
در زمان صفویان نقش‌های مینیاتوری همانند مجلس‌های بزم در دبار، شکار و اسب‌سواری بیشتر رواج داشت و میناکاری بر روی نقره انجام می‌شد. همچنین نقش¬های اسلیمی و ختایی به طرح‌ها افزوده شد و رنگ قرمز نیز بیشتر از همه دوره‌ها به کار میناکاران آمد. یکی از نمونه¬های قدیمی آن درعهد صفویه توسط شاردن جهانگرد فرانسه ذکر شده است.
میناکاری در دوره قاجاریه
در دوران قاجار میناکاری به مقدار کم وجود داشته و اشیایی مانند سرقلیان و کوزه قلیان و کوزه و بادگیر قلیان را میناکاری می¬کرده¬اند. در دربار پادشاهان قاجار مخصوصاً ناصرالدین شاه که قلیان کشیدن از سرگرمی¬های او بوده، قلیان¬های میناکاری شده وجود داشته است. همچنین، در خانه¬های اشراف و بزرگان آن عصر نیز این قبیل اشیاء میناکاری شده موجود بوده است. اشیاء دیگری مانند کمربند، آفتابه لگن، انفیه دان، گلاب پاش، گوشواره، اشکدان و قوطی سیگار میناکاری شده نیز موجود است.
در کتاب “بررسی هنر ایران” اثر پروفسور پوپ درباره ی هنر میناکاری چنین آمده است:
« مینا کاری هنر درخشان آتش و خاک است، با رنگ¬های پخته و درخشان که سابقه آن به ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد می¬رسد و ظهور آن بر روی فلز در طول سده ی ششم تا چهارم پیش از میلاد و پس از سال ۵۰۰ پیش از میلاد مشاهده می¬شود. هنر میناکاری در ایران بیش از نقاط دیگر تجلی داشته و یکی از نمونه¬های قدیمی آن درعهد صفویه توسط شاردن جهانگرد فرانسه ذکر شده است که قطعه مینایی از کارهای اصفهان بوده، مشتمل بر طرحی از پرندگان و حیوانات بر زمینه گل و بته به رنگ آبی کم رنگ و سبز و زرد و قرمز.»
منبع : گوهردان ، ویکی پدیا ،
